homo rudolfensis

Na jarenlang in de Olduvai Gorge stenen werktuigen te hebben gevonden vond Louis Leakey in 1962 eindelijk de maker. Louis had al eerder in 1959 hominide fossielen gevonden, maar dat waren de fossiele van een Paranthopus. Uitgaande van de overtuiging dat alleen de mens in staat was werktuigen te maken, moest er dus ook nog een echte Homo gevonden worden.

In 1962 vond Louis een aantal fossielen die de geschatte herseninhoud hadden van net onder de 700 ml. Dat was aan de lage kant voor een lid van dit geslacht, maar Louis dramde zijn wil door. Zo werd Homo Habilis, de handige mens geboren, een soortnaam die tot op de dag van vandaag gelijk staat met controversie. De soort werd een soort verzamelnaam voor alle Homo-achtigen van rond de 2 miljoen jaar oud. Toen Donald Johanson en zijn team in 1985 een fossiele schedel vond en deze ook classificeerde als een Homo Habilis, was de maat vol. De schedel bleek dusdanig af te wijken van andere "Habilis"-vondsten, dat besloten werd de soort te splitsen. Zo ontstond de Homo Rudolfensis. De grote en modern uitziende Habilis-fossielen werden voortaan Homo Rudolfensis genoemd. De in Koobi Foora gevonden schedel ER 1470, werd het type-exemplaar van de soort. De primitievere OH 62 bleef Habilis heten. Recentelijk gaan er steeds meer stemmen op om de Homo Habilis in het geslacht Australopithecus te plaatsen. De Habilis fossielen zijn volgens sommigen dusdanig primitief, dat de naam Homo niet op zijn plaats is.

Schedel ER 1470

Het begon allemaal toen het koksmaatje Bernard Ngeneo in 1972 bij Koobi Fora Kenia, in het kamp van Richard Leakey een paar stukjes van een schedel oppakte, waar niemand anders aandacht aan had geschonken. Hij markeerde de plek, liep opgewonden naar het kamp terug en zei dat hij een mensachtige gevonden had. Bij nader onderzoek bleek dit inderdaad te kloppen. Zelfs de beroemde fossielenjager Kamoya Kimeu had het belang van de botten niet onderkend. Hij dacht dat het delen van een antilopenschedel waren. De schedel bestond uit 150 flink verweerde fragmenten en had een inhoud van 775 kubieke centimeter. De schedel werd aanvankelijk gedateerd op 2,9 miljoen jaar. Er ontspon zich een jarenlange ruzie over deze vondst. Was het het wel een Homo?, of toch een Australopithecus? Volgens Alan Walker, hoogleraar antropologie en biologie aan Pennsylvania State University, was het een Australopithecus. Maar hij heeft deze discussie niet kunnen winnen. Het bleef Habilis 1470.  Zo dateerde ene Basil Cooke, zeer tegen de zin van Richard Leakey, deze vondst op 2 miljoen jaar. Andere bronnen geven zelfs een periode op van tussen 2,4 en 1,5 miljoen jaar geleden. De tuflaag, waaronder het exemplaar is gevonden, is inmiddels met radiometrische methoden zorgvuldig gedateerd op 1,88 miljoen jaar. Dit gegeven is ten slotte ook geaccepteerd door Richard Leakey. Door veel onderzoekers wordt 1470 tegenwoordig, samen met eerder gevonden Homo Habilis fossielen 'Homo Rudolfensis' genoemd. (Rudolfensis is afgeleid van Lake Rudolf, waarbij in de buurt de fossielen gevonden zijn. Lake Rudolf heet overigens tegenwoordig Lake Turkana). Deze schedel, waarvan de wetenschappelijke aanduiding KNM ER1470, zou de geschiedenis ingaan als een van de belangrijkste hominide fossielen ooit gevonden.

Rudolfensis was een behoorlijk lange aapmens, met maximaal 1,60 lang stak hij boven alle andere apen uit. Deze lengte kwam hem van pas bij zijn aasetende levensstijl, hij had met zijn grootte meer kans om roofdieren bij hun prooi weg te jagen en het aaseten lonend te maken. Daarnaast voedde hij zich met fruit, insecten en plantaardig voedsel. Of Rudolfensis werktuigen gebruikte is niet bekend. Aangenomen kan worden van wel, aangezien Habilis al stenen werktuigen gebruikte aangezien Rudolfensis' hersenen groter zijn dan die van Habilis (Rudolfensis had 56% van de hersenen van de moderne mens, tegen 47% van Habilis.) zal hij er zeker toe in staat zijn geweest. Verder had Rudolfensis een lang plat gezicht en grote tanden vergeleken met Habilis.

Volgens Johanson was de Australopithecus Afarensis (Lucy)  zowel de voorouder van de latere Australopithecus Africanus als de Vroege Homo Habilis, Homo Habilis, Homo Rudolfensis en mogelijk ook van de meer "aapmensachtige" Paranthropus Robustus.

Recentelijk gaan er steeds meer stemmen op om de Homo Habilis in het geslacht Australopithecus te plaatsen en niet in het geslacht Homo. De Habilis fossielen zijn volgens sommigen dusdanig primitief, dat de naam Homo niet op zijn plaats is.

Tenslotte reist de vraag of Homo Rudolfensis nu is uitgestorven of zich heeft ontwikkeld tot de moderne mens. De gewoonlijke opvatting is dat de Homo Habilis zich heeft ontwikkeld tot Homo Ergaster en zo onze directe voorouder is. Maar onlangs is in Kenya de 3,5 miljoen jaar oude schedel van Kenyanthropus Platyops gevonden. De schedel met het platte voorhoofd vertoond overeenkomsten met de Homo Rudolfensis. De ontdekker, G. Leakey denkt nu dat het geslacht Homo zich ca. 2,5 miljoen jaar geleden uit de Kenyanthropus Platyops via Homo Rudolfensis heeft ontwikkeld. Voorals nog geloven de meeste anderen meer dat Homo Habilis onze voorouder was.

De Kenyanthropus Platyops, die ca. 3,5 miljoen jaar zou hebben geleefd, was mogelijk een vroege afsplitsing van de vroege Australopithecinen (Australopithecinen Anamensis en Australopithecinen Afarensis) of uit de Vroege Homo Habilis, die zich nog eerder (ca. 4 miljoen jaar geleden) uit de oudste Australopithecinen had ontwikkeld. Tijdens het Eburonien (van 1,8 tot 1,5 miljoen geleden), het derde tijdvak van het Onder-Pleistoceen, ontwikkelde zich in Oost- en Zuid-Afrika uit Homo Rudolfensis (volgens sommigen uit de Homo Habilis) de Homo Ergaster.